Door Tom | 23 juni 2023
Kinderboeken spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van kinderen – ze dragen bij aan geletterdheid, emoties en creativiteit. Veel belangrijke kinderboeken en geïllustreerde boeken zijn geschreven door queer auteurs, die altijd al aanwezig waren in dit genre, ook al was dat niet altijd bekend bij het grote publiek. Hoewel deze schrijvers er vaak voor kozen om hun identiteit niet als centraal thema in hun werk te benadrukken, hebben hun eigen ervaringen een grote invloed gehad op de verhalen die ze hebben gepubliceerd. Samen met Sebastian Arthur Hau, expert in boeken, hebben we een nieuwe blik geworpen op een aantal van deze queer schrijvers, die enkele van de meest memorabele personages in de fictie hebben gecreëerd en de literatuur voor altijd hebben veranderd.
Toen de Moomin-familie in Tove Janssons baanbrekende Moomin-serie verhuisde naar de vredige Moominvallei, leek het niet meer dan een plotwending van Jansson om een wereld te creëren waar lezers verliefd op konden worden. Maar veel van haar literaire keuzes werden beïnvloed door haar eigen ervaringen. In het geval van de Moomins wordt veronderstelt dat haar keuze voor de locatie deels een directe reactie was op de impact van de Tweede Wereldoorlog en de opkomst van de fascistische wereldbeelden van Duitsland – en de behoefte om eraan te ontsnappen. Als ze zich niet veilig kon voelen in de bestaande wereld, dan moest ze maar een nieuwe wereld creëren.
Finn Family Moomintroll, het derde deel van de Moomin-boekenreeks geschreven door Tove Jansson
Het is interessant om te zien hoe de queer identiteit van Jansson een extra dimensie en kleur geeft aan het verhaal van de Moomins. Dit benadrukt ook de relatie tussen kinderboeken en queer schrijvers. Veiligheid speelt een belangrijke rol in de queer ervaring, omdat velen van hen dit hebben moeten ontberen. Het is dan ook begrijpelijk dat de plekken die we zelf kunnen creëren en bedenken, de veiligste plekken zijn.
Dankzij fantasie, met name in kinderliteratuur, zijn enkele van de meest meeslepende werken en boeiende verhalen gecreëerd door queer schrijvers. Dit vormt een belangrijk gemeenschappelijk element, vooral wanneer bepaalde delen van de wereldbevolking proberen om queer verhalen voor kinderen volledig te verbannen. Het is opvallend dat de meeste verboden boeken in de Verenigde Staten draaien om queer verhalen, waarbij klagers redenen noemen zoals genderideologie en expliciet seksueel materiaal. Het is een label waarmee de meeste LGBTQ+-gerelateerde literatuur vaak onterecht wordt geassocieerd.
Maar al die tijd hebben queer schrijvers een belangrijke rol gespeeld in de wereld van de kinderliteratuur, misschien zonder dat de meeste mensen zich daarvan bewust waren. Hoewel moderne boeken openlijk hun boodschap verkondigen, behandelen oudere werken zoals de Moomins, Max en de Maximonsters en Kikker en Pad dezelfde thema's die relevant zijn voor de queer ervaring – zoals eenzaamheid, medeleven, acceptatie en familie. Dit zijn onderwerpen waar de wereld nog veel van kan leren.
De liefdevolle eenzaamheid van Tove Jansson en de Moomins
Tove Jansson is een van de meest gevierde kinderboekenschrijvers van Finland, vooral bekend om haar serene verhalen over de antropomorfe Moominfamilie en verhalen over het eilandleven met haar partner in The Summer Book en Winter Book. Ze was ook queer en het was haar liefde voor haar partner, Tuulikki Pietilä, die zo'n grote rol speelde in haar schrijven en de thema's van de Moomins.
Voor lange tijd worstelde Jansson met eenzaamheid en melancholie, niet omdat ze geen gezelschap had, maar omdat ze verlangde naar een partner waarop ze kon vertrouwen. Maar in 1955 ontmoette ze Pietilä in een nachtclub in Parijs en er ontstond iets bijzonders. Bijna twee jaar later schreef Tove vanaf het eiland Bredskär, haar toevluchtsoord, een brief aan Pietilä waarin ze zei: "Eindelijk ben ik met degene met wie ik wil zijn... Ik hou van je. Ik ben betoverd en tegelijkertijd gevuld met een diepe rust en Ik ben niet bang voor de dingen die het leven voor ons in petto heeft." Hun liefde hield stand gedurende het grootste deel van de 20e eeuw.
In 1955 had Jansson al vijf boeken over de Moomins gepubliceerd, maar haar volgende boek Moominland in Midwinter betekende een kleine koerswijziging doordat het, terwijl het thema's als vernietiging en verlies besprak, ook een nieuw soort thema omarmde: liefde. Zoals Tuula Karjalainen schrijft in haar biografie van Tove Jansson: Work and Love, draait Moominland in Midwinter om het besef dat we allemaal onze plek in de wereld moeten vinden, evenals de schoonheid in de dingen waar we bang voor zijn. Het is een van Jansson's meest tere werken en een voorbeeld van de gevoeligheid waar queer schrijvers vaak om geprezen worden in volwassen fictie, en hoe verschil en andersheid gevierd kunnen worden in werken voor kinderen.
De vriendschap tussen Kikker en Pad in het werk van Arnold Lobel
Eén van de meest populaire kinderboeken, Kikker en Pad, lijkt op het eerste gezicht geen voor de hand liggend voorbeeld van queer schrijven. Maar volgens de dochter van Arnold Lobel in een interview voor The New Yorker, was het één van de eerste tekenen van zijn coming-out proces; een man die op latere leeftijd openlijk gay werd en helaas overleed tijdens de HIV/AIDS-epidemie in 1987.
Kikker en Pad richt zich op de vriendschap tussen, misschien niet verrassend, een kikker en een pad. Hoewel deze twee soorten amfibieën niet bekend staan om hun interactie in het echte dierenrijk, weerspiegelt het werk van Lobel de queer ervaring; met name het belang van het erkennen van niet alleen onze verschillen, maar ook onze overeenkomsten – en de schoonheid die kan ontstaan wanneer we dat doen.
Zowel Kikker als Pad zijn van hetzelfde geslacht en ontwikkelen een blijvende kameraadschap; ontstaan uit eenzaamheid, opgebouwd op gevoel. In de verhalen, zoals een verslaggever voor The New York Times schrijft, is er geen overduidelijke queerness aanwezig, maar in de zachtheid van gebaren die de twee personages naar elkaar tonen en de gevoeligheid voor eenzaamheid, laten ze zien "hoe isolatie kan veranderen in saamhorigheid en eigenaardigheid kan worden geaccepteerd". Er is iets verontrustend moois in Lobels dialoog, zoals wanneer hij schrijft: "Pad zat en deed niets. Kikker zat bij hem", dat getuigt van de stille kracht van iemand die er gewoon voor je is, door dik en dun.
Het escapisme van Maurice Sendak en Max en de Maximonsters
Nog een queer schrijver die gevierd wordt vanwege zijn bijdrage aan de kinderliteratuur was Maurice Sendak, vooral bekend om zijn werk Max en de Maximonsters. Sendak begon als illustrator, geïnspireerd door Disney's Fantasia, en maakte uiteindelijk de overstap naar kinderboeken, samen met zijn broer. Hij deelde 50 jaar van zijn leven met zijn partner, Eugene David Glynn, en hoewel ze zelf geen kinderen hadden, blinkt Sendaks schrijven uit in scherpe lessen over ouderschap.
Een groot deel van het boek Max en de Maximonsters – een prentenboek waarin een jongen meegenomen wordt naar een eiland vol monsters via zijn slaapkamer – en In de nachtkeuken – een surrealistisch avontuur van een jongen in een bakkerskeuken – draait om het prikkelen van de verbeelding van kinderen, in plaats van ze te sturen volgens onze eigen smaak. Beide werken bevatten elementen van woede, eenzaamheid en de drang om te ontsnappen. Maar vooral in Max en de Maximonsters wordt niet alleen gesproken over de eenzaamheid van de queer ervaring, maar ook over de plekken waar catharsis gevonden kan worden.
Sendaks werken waren niet zonder controverse – beide boeken zijn verboden en bekritiseerd vanwege de afbeeldingen van monsters, fantasie en zelfs naaktheid – maar ze zijn geliefd bij kinderen door de jaren heen, wat aantoont dat ze een diepe indruk hebben gemaakt. Ze hebben kinderen getroost en geholpen bij het begrijpen van de emoties en uitdagingen die gepaard gaan met het opgroeien en het verkennen van onbekende gevoelens.
Opgroeien is een uitdaging voor iedereen, of je nu wel of geen kinderboeken hebt – en voor de LGBTQ+ gemeenschap kan het nog moeilijker zijn. Het is de moeite waard om te luisteren naar queer schrijvers als het gaat om het leren omgaan met de wereld, die soms niet zo vriendelijk is. Ze hadden misschien niet altijd alle antwoorden, maar vaak hadden ze wel de woorden die iedereen konden helpen die antwoorden te vinden.
____________________
Vind meer geïllustreerde werken in onze wekelijkse boekenveilingen. Of registreer je als verkoper op Catawiki en begin vandaag nog met het verkopen van je boeken.
Ontdek meer Boeken | Literatuur en geïllustreerde boeken | Oude en zeldzame boeken
Deze artikelen vind je misschien ook interessant:
De duivel die je kent: verken de fascinatie die de literatuur met Satan heeft
Hoe Agatha Christie een voorliefde voor gif ontwikkelde
Een geschiedenis van censuur in drie boeken